Geschiedenis van de Studie- en Documentatiegroep Lucifersetiketten

Voor de oorsprong van de Studie- en Documentatiegroep Lucifersetiketten moeten we terug naar 1955. Naar 15 februari om precies te zijn, want op die datum was er op initiatief van Dhr. Gelink uit Den Haag een vergadering van verzamelaars van luciferetiketten uit de Nederlandse Vereniging “De Verzamelaar”.  Hier waren verzamelaars uit Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Amsterdam aanwezig, die elkaar al kenden van diverse ruilbeurzen. Op deze vergadering werd de “Studie- en Documentatiegroep Lucifersetiketten” als een onderdeel van de Ned. Ver. “De Verzamelaar” opgericht.

Het belangrijkste doel van de groep was het vastleggen van de kennis van de verzamelaars en het documenteren ervan.

De eerste jaren gebeurde dit in de vorm van documentatielijsten. Getypte en gestencilde vellen met nauwkeurige omschrijvingen van etiketten (zonder afbeeldingen), gerangschikt per onderwerp.

In eerste instantie verschenen er twee kleine overzichten van de Rembrandt-serie en de Weerter Kartonnetjes, gemaakt door Dhr. Gelink.  

 

De eerste echte documentatielijst ontstond min of meer bij toeval. Dhr. Van ’t Sant, destijds woonachtig in Amsterdam, kwam vaak op bezoek bij een andere verzamelaar, Dhr. Driessen die bij hem in de buurt woonde. Deze had vele grote verzamelaars bezocht en nauwkeurige aantekeningen gemaakt van alle zgn. Koninginnetjes. Omdat zijn gezondheid het niet meer toe liet, heeft Dhr. Van ’t Sant voor hem alle aantekeningen gerangschikt en uitgetypt. Dhr. Driessen was hier zo verguld mee, dat op zijn kosten deze lijst (9 vellen) kon worden gestencild en toegestuurd aan de leden.

 

 

In de periode van 1954 tot ca. 1966 waren er bijna maandelijks bijeenkomsten van leden van de S. en D.-groep op verschillende plaatsen in het land. Vooraf werd in het maandblad “De Verzamelaar” aangekondigd welk onderwerp er behandeld zou worden. De verzamelaars namen dan hun etiketten mee, ze werden vergeleken en beschreven en vervolgens verwerkt tot documentatielijst. In totaal zijn er op deze manier tot december 1969 108 documentatielijsten verschenen. Dhr. H. van ’t Sant was de dokumentalist, d.w.z. hij maakte de aantekeningen tijdens deze bijeenkomsten. De administrateur typte deze dan uit en verzorgde het stencilwerk en de verspreiding. Door de jaren heen hebben de heren A. Dirks, P. Muntjewerff en J.H. Rubers deze taak op zich genomen. In 1967 nam Dhr. J.F. Cleij het typewerk over en Dhr. J. Bugter het stencilwerk en de administratie.

 

In januari 1970 kreeg de documentatielijst ‘sponsoretiketten’ van Dhr. Bugter een geheel nieuw aanzicht. In plaats van losse bladen te versturen, bundelde hij de lijst compleet met gekleurd voor- en achterblad tot een tijdschrift. Naast de documentatielijst werden nu ook algemene zaken over de S. en D.-groep vermeld en was er plaats voor nieuwe meldingen. Dit was het eerste nummer van Vonkvrij, al werd deze naam pas een jaar later geïntroduceerd. Ze verschenen in het vervolg met een frequentie van 1 nummer per kwartaal en in het derde nummer verschenen er voor het eerst

afbeeldingen.

 

Mede door het teruglopen van het bezoekersaantal van de bijeenkomsten en wat onderlinge strubbelingen tussen de verschillende medewerkers was er geen sprake meer van een systematische aanpak van het documenteren. De inhoud van Vonkvrij werd hierdoor veel diverser. Kleine documentaties, nieuwe meldingen, opmerkelijke vondsten, vraag en aanbod, wetenswaardigheden, enzovoort. Naast hoofdredacteur H. van ’t Sant werden vanaf 1973 de documentaties verzorgd door de heren A. de Greef en A. Jansen. In 1979 draagt Dhr. van ’t Sant het redacteurschap over aan Dhr. J. Maas en hij zal het maar liefst 27 jaar volhouden! Een hele prestatie als men bedenkt wat daar allemaal bij komt kijken: het klaarmaken van de kopij, wegbrengen naar en weer ophalen bij de kopieerder, adressen schrijven, enveloppen stempelen, naar de post brengen….en dat vele jaren nog zonder computer! Sinds 2008 is Dhr. M. Brinkman hoofdredacteur.

 

Vonkvrij ging uiteraard wel met z’n tijd mee. Tot 1987 werd het blad gestencild. Voordeel hiervan was dat in meerdere kleuren gewerkt kon worden, maar een nadeel was dat de afbeeldingen van mindere kwaliteit waren. Met name grote donkere vlakken konden niet goed worden weergegeven. Vanaf 1987 werd het blad gekopieerd wat de duidelijk van de afbeeldingen aanmerkelijk verbeterde.

De voorpagina bleef voorlopig nog wel stencilwerk.

 

Jaren lang stonden er etiketten op de voorpagina. In 1990 verscheen er plot-seling een compleet nieuw ontwerp op de voorpagina, zónder afbeeldingen van etiketten. Dit ontwerp is echter in de jaren daarna enkele malen aangepast om toch weer plaats te maken voor enkele etiketten.

Ook in 1990 deed de computer zijn intrede bij Vonkvrij. In eerste instantie met een wat vreemd lettertype, maar al snel werd Times New Roman de nieuwe standaard. Er was echter nog geen eenheid. Artikelen gemaakt op een computer hadden een ander lettertype dan getypte artikelen, en het plaatsen van afbeeldingen bleef nog knip- en plakwerk.

 

 

1995 was een belangrijk jaar voor de S. en D.-groep. Om te beginnen was het een jubileumjaar. De groep bestond 40 jaar en het eerste nummer van 1995 was nummer 100. Om dit extra gestalte te geven was er een speciale kleuren-voorpagina ontworpen met etiketten van de eerste documentatie uit 1955, maar door een misverstand is deze nooit in kleur verschenen.

Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan werd er in november in Eindhoven een groots opgezet 2-daags evenement onder de naam ‘filumenstendagen’ gehouden, compleet met veiling en tentoonstelling. 10 jaar later, met het 50-jarig bestaan, is dit nog eens dunnetjes overgedaan.

Daarnaast was er voor het eerst een bestuur gevormd van de S. en D.-groep. Dit was nodig om de werkzaamheden beter te verdelen en om duidelijkheid te verkrijgen in de (financiële) situatie van de groep met het oog op de toekomst.

 

 

Er kwam duidelijkheid over het ledenbestand, eenheid in de documentaties en er werd namens de groep een computer aangeschaft om de kwaliteit van Vonkvrij nog verder te verbeteren, o.a. door het gebruik van een scanner. Bovendien was het duidelijk dat het ledental op peil moest worden gehouden om de contributie niet te hoog te laten worden waardoor ook actief aan promotie en  ledenwerving werd begonnen door middel van infostands op grote beurzen.

Het op orde brengen van de groep had ook een belangrijke keerzijde. Door onoverbrugbare meningsverschillen met het bestuur van De Verzamelaar kwam het in 2000 tot een breuk en is de S. en D.-groep zelfstandig als stichting verdergegaan.

Het blad Vonkvrij was inmiddels uitgebreid van 24 naar 36 pagina’s. De 12 extra pagina’s werden gevuld met nieuwe meldingen uit België en documentaties van Belgische fabrieken speciaal voor onze Vlaamse leden en om ook daar nieuwe abonnees te werven.

 

Anno 2009 wordt Vonkvrij volledig op de computer gemaakt. Alle afbeeldingen zijn  ingescand en het blad wordt rechtstreeks vanaf een CD geprint. Het is daardoor een kwalitatief hoogstaand blad geworden. Verdere kwaliteitsverbetering is alleen nog mogelijk door het (eventueel in kleur) te laten drukken, maar voorlopig zijn de kosten hiervan te hoog.

 

Een voorproefje hiervan hebben de abonnees echter al gehad in 2005: het jubileumnummer t.g.v. het 50-jarig bestaan. Een prachtig, full-colour boekwerk met alle etiketten van het Nederlandse

Koninklijk Huis. Eigenlijk dus een soort heruitgave van de eerste documentatielijst van Dhr. van’t Sant uit 1955, waaruit duidelijk blijkt wat er in 50 jaar allemaal kan veranderen.

 

Hier had men in 1955 nog niet van durven dromen en waarschijnlijk had men ook niet verwacht dat de groep anno 2016 nog zou bestaan.

 

Het maken van Vonkvrij is echter niet de enige taak van de groep. Naast het kwartaalblad zijn er in de loop der jaren ook talloze catalogi gemaakt.

De bekendste zijn de catalogi van de series. In 1963 maakte Dhr. H.W. Adams als eerste een 29 pagina's tellend A5-boekwerkje 'Series lucifersnerken uitgegeven in Nederland van 1945 - 1963', nog zonder afbeeldingen.
Dhr. J.F. Cleij maakte een nieuwe versie in 1967, nu met afbeeldingen en 196 bladzijden. Van deze uitgave 'Series Nederlandse Lucifersetiketten 1945 t/m 1967' zijn meer dan 1500 exemplaren verkocht! De catalogi van series zijn door de jaren heen uitgebreid, aangepast en vernieuwd, maar daarnaast zijn er vele gespecialiseer- de catalogi, zoals van randetiketten, rookartikelen, zelfbediening en het standaardwerk 'Zwaluw Worldwide 1894-2000'.

 

 

Onder het tabblad ‘VONKVRIJ’ op de site kunt u een overzicht vinden van de catalogi die momenteel beschikbaar zijn.

 

 

Het Studie-onderdeel van de groep is de laatste jaren wat afgenomen. Onder studie wordt o.a. verstaan het speuren naar geschiedenis van fabrieken en het opsporen van deponeringen van merken. Tijdrovend werk in archieven van gemeentes en kamers van koophandel en eindeloos doorbladeren van Staatscouranten. Slechts een kleine groep verzamelaars heeft zich in de loop der jaren hiermee beziggehouden, maar ze hebben wel een enorme hoeveelheid waardevolle gegevens boven water kunnen halen. Deze zijn uiteraard alle gepubliceerd in Vonkvrij, maar de waardering voor al dat werk is eigenlijk nooit voldoende uitgesproken. Er is nog steeds veel te onderzoeken, maar tijdgebrek en desinteresse zijn voor veel leden helaas redenen om zich niet met studies bezig te houden.

 

Samenvattend is de Stichting Studie- en Documentatiegroep een groepje enthousiaste verzamelaars die hun passie voor de hobby graag delen met anderen. Voelt u dezelfde passie en de behoefte zich aan te sluiten bij een groep gelijkgestemden, neem dan contact op. Voor u als verzamelaar een verrijking van uw hobby en voor het bestuur extra reden om nog lang door te gaan. Neem ook eens een kijkje op één van de speciaalbeurzen in Nederland en België.