Verzamelen van lucifersetiketten
Vonkvrij heeft als studie- en documentatiegroep van lucifersetiketten als doelstelling om het verzamelen van lucifersetiketten, lucifersdoosjes en lucifersboekjes te promoten. Maar, wat houdt het verzamelen van lucifersmerken, lucifermerken of lucifermerken precies in?
Fillumenie
Het verzamelen van lucifersetiketten houdt in onze ogen het structureel en stelselmatig bijeenbrengen van alles wat maar met de verpakking van lucifers te maken heeft. Over deze defintie valt echter te twisten
Het verzamelen van lucifersetiketten wordt ook wel aangeduid met fillumenie, net zoals het verzamelen van postzegels filatelie heet. Verzamelaars van lucifersetiketten worden ook wel filumenisten genoemd. Naast het verzamelen hebben filumenisten vaak ook interesse in de geschiedenis en herkomst van de lucifersetiketten en verzamelen zijn informatie over de lucifersindustrie en –handel.
Type verpakking
Verpakking van lucifers, welke verschillende zijn er? Er zijn lucifersetiketten, lucifersdoosjes, lucifersboekjes en huishouddozen. Daarnaast bestaan er ook luciferhouders.
Lucifersetiketten zijn etiketten, plaatjes van papier, van grofweg 5 bij 3,5 centimer die werden gedrukt en beplakt op luciferdoosjes. Deze doosjes met etiketten worden verpakt in een pak met veelal tien doosjes. Deze doosjes worden verpakt in papier of tegenwoordig in cellofaan. Op een pak bevindt zich vaak een paketiket of tegenwoordig een sticker. In Nederland en België en in de meeste westerse landen zijn lucifersetiketten uitgegeven tot eind jaren ’80 van de vorige eeuw.
Lucifersdoosjes bestaan uit een huls van hout, spaan of karton met een karton schuifje erin. In het schuifje zitten de lucifers die kunnen worden aangestoken op het strijkvlak aan zijkant of zijkanten van de huls. Verzamelaars verzamelen complete doosjes of – in het geval van papier – een losgemaakte huls van luciferdoosjes. De losgemaakte huls wordt ook wel een luciferwikkel genoemd. Tot ongeveer 1970 werden doosjes alleen van hout gemaakt, daarna werd overgeschakeld op karton.
Lucifersboekjes zijn gemaakt van voorbedrukt karton dat wordt gevouwen, als een boek. In een luciferboekje zijn lucifers van hout of karton ingevouwen. Deze lucifers kunnen uit het luciferboekje gebroken of gescheurd worden en aangestoken worden op een strijkvlak dat zich aan de voor- of achterkant bevindt. Het luciferboekje wordt door een nietje of lijm bijeen gehouden. Er zin verschillende formaten lucifersboekjes.
Tenslotte de huishouddozen. Een huishouddoos is eigelijk een grote luciferdoos. Deze doos is van karton heeft een strijkvlak aan één of twee zijden.
Het verzamelen van lucifersetiketten wordt in de volksmond vaak aangeduid met lucifersmerken. Lucifersmerken omvatten echter alleen die lucifersverpakkingen die zijn uitgegeven als fabrieks- en handelsmerk door een fabrikant van lucifers of een handelaar of importeur in lucifers. Lucifersetiketten die worden uitgegeven voor bedrijven, verenigingen en instellingen als een vorm van reclame of steun behoren strict niet tot lucifersmerken. De meeste verzamelaaars beperken zich niet tot deze etiketten alleen. Lucifersetiketten omvat dus meer.
Hoe te verzamelen?
Het verzamelen van lucifersetiketten kent in feite geen duidelijke regels. Een verzamelaar kan verzamelen wat hij willen. Als je twee exemplaren van lucifers hebt vergaard kan je al spreken over een verzameling, nietwaar.
De meeste verzamelaars denken hier echter anders over. Wat zij verzamelen is vaak heel specifiek en afgebakend. Een belangrijk onderscheid is het verzamelen van verpakkingsvorm: alleen etiketten of alleen boekjes. Veel verzamelaars verzamelen niet alle verpakkingsvormen van lucifers. Veel verzamelaars bakenen hun vezameling af op basis van het land van uitgifte of het land van bestemming, bijvoorbeeld alleen Nederland of België. Dit is nog niet altijd even gemakkelijk om te achterhalen wat dan in Nederland gemaakt of verkocht is. Verder is het verzamelen van thema’s veel voorkomend. Het verzamelen van alles wat te maken heeft met schepen, met bloemen, etc.
Hoeveel zijn er van?
Het leuke en tegelijk ook interessante aan het verzamelen van luciferetiketten is dat niet precies bekend is hoeveel er zijn uitgegeven. Uitgaande van wat er in Nederland verschenen is kom je met een ruwe schatting wel tot ongeveer 200.000 etiketten in Nederland. Tegenwoordig komt er bijna niets nieuws uit maar in de hoogtijdagen van het verzamelen, de jaren ’60 van de vorige eeuw, verschenen wekelijks verschillende nieuwe exemplaren. Ook leuk, de oplage van de verschillende etiketten was soms enorm met honderduizenden tot miljoenen stuks, maar soms ook klein met maar 2.000 stuks.
Hoe kom je aan nieuwe items?
Het verzamelen van lucifersetiketten betekent het op jacht gaan naar nieuwe, ontbrekende exemplaren. De meest voor de hand liggende manier om nieuwe exemplaren te vinden is om ze te kopen in de supermarkt. Tegenwoordig is het aantal exemplaren echter beperkt. Het kopen bij of ruilen met andere verzamelaars op verzamelbeurzen is een andere manier om nieuwe exemplaren te vinden. Ook persoonlijk contact, een bezoek aan huis en ruil per post is een manier om de verzameling uit te breiden. Tegenwoordig bieden platforms als Marktplaats en Ebay de mogelijkheid om lucifersetiketten te kopen.
Hoe lucifersetiketten af te weken?
De lucifersetiketten van voor de jaren '70 waren verplakt op houten doosjes. Het afweken van deze etiketten vereist een goede werkwijze. In ver verleden tijden werd zelfs in kranten en tijdschriften uitleg gegeven. Zie hieronder een voorbeeld.
Lucifersetiketten, lucifermerken, lucifersmerken?
Bij de S&D Groep hanteren wij het begrip lucifersetiketten. Het verzamelen van lucifersetiketten, namelijk alle etiketten die op lucifersdoosjes zijn verplakt komen in aanmerking om verzameld te worden. Zouden we alleen spreken van lucifermerken of lucifersmerken dan valt het overgrote deel van het te verzamelen materiaal af. Een merk is gedeponeerd of beschermd. Reclame etiketten zijn dan geen lucifermerken of lucifersmerken. Alleen fabrieks- of handelsmerken komen dan in aanmerking voor de verzameling.
In de volksmond wordt vaak lucifermerken of lucifersmerken gebruikt. Het gebruik van lucifermerken of lucifersmerken is dus niet te vermijden. Wat duidelijk is dat de consistentie in het gebruik van de term ver te zoeken is. Ter illustratie:
- lucifermerk: 4.880 resultaten op Google (peildatum 10 februari 2017)
- lucifermerken: 19.800 resultaten
- lucifersmerk: 14.900 resultaten
- lucifersmerken: 19.900 resultaten
- lucifersetiket: 8.740 resultaten
- lucifersetiketten: 977 resultaten
- luciferetiket: 4.480 resultaten
- luciferetiketten: 6.320 resultaten
De S&D Groep houdt vast aan de term luciferetiketten. Smaken verschillen echter.